Dit weekend kwam ik er nog langs, een bijzonder stukje grond aan de rand van Amsterdam.
Dat stadsdeel Zuidoost, en daarmee de gemeente Amsterdam, grenst aan gemeenten Diemen en Ouderamstel mag als bekend worden beschouwd. En de gemeente heeft ook naaste buren aan Ronde Venen (waaronder Abcoude) en Weesp. Maar er is nog een vijfde gemeente die Zuidoost omringd. Het betreft een lapje Muidens grondgebied met een aardige geschiedenis in de vorige eeuw.
Wie regelmatig fietst of wandelt in de omgeving van ons stadsdeel zal vast een keer de bospartij in de hekken zijn opgevallen tussen de spoorbrug (Amsterdam-Weesp) en verkeersbrug (A1 en fietsers) over Amsterdam Rijnkanaal.
Wie bovenstaande kaart bekijkt valt het op dat de verkeersbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal (inclusief de nieuwe fietsbrug) geheel Diemens is, hoewel hij de Muiderbrug genoemd wordt. Maar de spoorbrug verderop bij Weesp, ligt weer geheel op Muidens grondgebied. Bij de aanleg van (toen nog het Merwede-)kanaal eind 19e eeuw is er bovendien een puntje van Muiden afgesneden en aan de Diemer kant van het kanaal terecht gekomen.
In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw was hier een paradijselijk ontspanningsoord, genaamd Betlem. In 1928 omschreven als het ‘Venetië van het Noorden’ vanwege de bruggetjes, kanalen en bootjes. Onderstaand meer achtergronden bij deze schilderachtige plek.
Het toen 10 ha grote landgoed met een café-restaurant met terras, zwembad, prachtig bos met wandelpaden, hertenkamp en twee grote vijvers met zwanen en gondels om te varen of te vissen, ontstond door de aanleg van het toenmalige Merwedekanaal. Men groef twee werkhavens voor de baggerschepen, die vandaar uit het kanaal konden aanleggen. Dit werden de latere vijvers.
In 1910 kocht de Amsterdamse koopman Walter Hethey het terrein en deze veranderde het in een parkbos vol exotische bomen en met een chalet, dat diende als zomerverblijf. In 1927 werd het gekocht door Hermanus Betlem, die het terrein al eerder huurde. Deze liet het chalet verbouwen tot herberg en maakte er rondom een theetuin.
Het bos, de lanen en de vijvers werden opgeknapt en al gauw kwamen er honderden dagjesmensen op de fiets of met de Gooische Stoomtram langs in het nieuwe ontspanningsoord. Ieder weekend speelde er een dansorkestje en in 1928 kocht Betlem drie gondels, waarna hij een bord plaatste met “Uitspanning Betlem, het Venetië van het Noorden.”
In 1929 werd een nieuw paviljoen gebouwd om de vele duizenden bezoekers te kunnen opvangen. De bloei kwam ten einde in 1933, toen er een nieuwe vaste brug over het Merwedekanaal werd gebouwd. De verbinding met het Gooi en de Vechtstreek werd daardoor sterk verbeterd. Er kwam concurrentie van Muiderberg en Oud-Valkeveen, plus een nieuw zwembad Diemerplas in de Diem (1934). In één seizoen was het publiek verdwenen. In 1936 verkocht Betlem zijn bezit aan de Staat. Deze verkocht het in 1942 door aan de R.K. Theresia Stichting, die er een vakantiehuis liet bouwen. Joop Niemans , een betonwarenfabrikant uit Diemen werd in 1949 eigenaar. Hij zou nogal wat beton op het terrein hebben gestort.
In 1972 werd Betlem verkocht aan de heer Wong, een chirurg uit Amsterdam. Deze woonde er tot 1982. Na Wong kwam het landgoed in handen van Romy van de Putten, een handelaar in onroerend goed uit Amsterdam. Deze heeft het in de tweede helft van de tachtiger jaren doorverkocht aan de Amsterdamse horecaondernemer Rien Huis in ’t Veld. Hij is voormalig exploitant van onder meer de danstent IT en schoonvader van de oud-voetballer Richard Witsche. Maar relevanter voor de toekomst van Betlem is de dochter van Rien, Carry Huis in 't Veld. Zij heeft het ver geschopt als internationaal amazone en dat is ook de basis geweest om de paardenhobby te professionaliseren en tot stoeterij (fok) uit te bouwen.
Maar volgens recente bronnen heeft de familie Huis in 't Veld deze zomer Betlem verlaten en zijn ze verhuisd. In het kader van het tracebesluit Schiphol-Amsterdam-Almere zijn er namelijk concrete plannen voor een extra brug en verbinding tussen de A1 met de A9, dwars door het restant van Betlem. De zogenaamde Tweede Muiderburg wordt, ten zuiden van de net vernieuwde burg tussen 2015 en 2020 aangelegd.
Aan het begin van deze maand is dan ook een bodembeschermingsvergunning aangevraagd voor deze lokatie bij de Provincie Noord-Holland. Daarmee kan de bodem van het terrein worden gesaneerd voordat met de grote werkzaamheden wordt aangevangen.
Met de nieuwe verbindingsboog tussen A1 en A9 wordt aan het laatste beetje illussie van dit gebied een einde gemaakt. Mogelijk kan er nog iets van de historie worden behouden en lezen we over paar jaar de volgende naam op de nieuw aan te leggen -nu nog naamloze- brug: Venetië van het Noorden. En dan denkt de passant na het lezen van dit stuk niet aan Giethoorn maar aan de schilderachtige uitspanning Betlem van weleer.
Voor dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van de archieven van Muiden, Diemen en Rijkswaterstaat.
Naschrift 18 november: De aftakeling is compleet. Betlem is verworden tot een kale boomloze vlakte (zie , en hier), die rijp is voor een snelweg. Niks herinnert meer aan de sprookjesachtige omgeving van weleer... of wordt het de naam van de brug die over Amsterdam Rijnkanaal gaat ter hoogte van het Venetië van het Noorden.
Reacties
Mooi verhaal! Maar maak er dan Betlembrug van
Ik zou een betonkolos en bovendien brug wat meer franje geven. Maar 'Betlembrug' is een goeie tweede.
Leuk verhaal!
Helemaal geen brug, maar dit weer terug.Echt de tijd van Joop ter Heul als je de tekeningen ziet.En ja,ik heb die boeken gelezen.
Ik lees net een stukje in De Telegraaf over schadevergoeding i.v.m. het balansventilatiesysteem in de wijk Vathorst in Amersfoort.Had je daar eerder al attent op gemaakt.
Leuk verhaal! Wij noemden het gebiedje altijd Bad Betlem, ooit kon je er gondelen, vissen en zwemmen. Ik heb ooit (jaren 80) van dhr. Dekkers, bouwtoezicht gemeente Diemen, gehoord dat het Diemense deel van de St. Theresiastichting was. Zij kregen in 1930 bouwvergunning om een kinderverblijfplaats voor Amsterdamse bleekneusjes op te richten. Op zondag fungeerde dat als kerk voor woonbootbewoners van de Muidertrekvaart. Tegelijkertijd (vanaf 1949 dus) was het Muidense deel van Joop Niemans die aan 'grondverbetering' deed door puin en houtafval in de waterpartijen te storten; regelmatig moest de Diemense brandweer uitrukken om de zusters te beschermen. Niemans bouwde met toestemming van de gemeente Muiden (Diemen was tegen) een bungalow en plaatste een bordje 'Vogelreservaat', wat zijn rust ten goede kwam.
En o ja, Wong was eigenaar van de bekende abortuskliniek in de Oosterparkstraat. Hij is met de paarden begonnen in Bad Betlem, maar op een gegeven moment, in de jaren 80, was hij ineens weg.
@Finette aardige aanvullingen die het bijzondere karakter van het gebiedje verder benadrukken.
Ontdek bij toeval deze site. OP Betlem ontmoetten mijn ouders elkaar in 1931/32 . MIjn vader Bernard Woorts woonachtig in Diemen roeide er met vrienden, mijn moeder Marij Zandvliet uit Amsterdam kwam er om te zwemmen. In mijn jeugd hoorde ik de mooiste verhalen over deze unieke plek die ook bij Joods Amsterdam zeer geliefd was. Niemand kon toen vermoeden wat de geschiedenis in petto had...
Zoiets kan alleen ontstaan in het verwekelijkte brein van een sociaal-democraat.
Dat men de schone natuur offert aan de afgod auto.
Betlem is de naam van een eigenaar en stichter van ontspanning Betlem.
Betlem lijkt op Betlehem een plaatsje in Israel.
In 1942 werd het door de Duitsers als werkkamp ingesteld voor Joden.
Eigenlijk een doorvoerkamp voor de vernietigingskampen.
Een stukje minder bekende geschiedenis.
In het Diemer Nieuws van 4 dece. 2014 het voor velen onbekende bericht dat Betlem een doorgangskamp is geweest. Een schaduw over een geliefde plek die zoveel mensen voorheen genoegen verschafte. Na al die jaren komen er nog steeds nieuwe details boven water over de onuitwisbare gruwelijkheden die in het christelijke Europa hebben plaats gevonden.