Als kind gingen onze vakanties regelmatig oostwaarts. Voor de Tweede Wereldoorlog was mijn grootvader naar Nederland gekomen. We gingen op visite bij mensen die we Onkel en Tante noemden. Ook al waren ze voor mij verre verwanten. Op afstand dan. En die afstand kwam niet slechts door de doorgaans 12 uur rijden. 

Vanaf de grens ging het van controle naar controle. Vanaf torens werden we aanschouwd. Alle tijdschriften moesten uit zicht. Soms werd de auto doorzocht. Paspoorten werden langdurig ingekeken. Mannen en vrouwen die ons met strakke blikken aankeken, en zeggen wilden ‘wat doen jullie hier, ga terug’. Metershoog prikkeldraad, borden die wezen op gevaar, hoge torens waarop uniformen met wapens: “Herzlich willkommen in der Deutsche Demokratische Republiek”.

Verplicht werden Duitse marken ingewisseld voor Ostmarken. In speciale winkels mochten wij westerlingen daar onzindingen van kopen. Het werd stil in de auto. Over rechte snelwegen ging het naar de hoofdstad. Onderweg werd gestopt in een wegrestaurant. Wij zagen er anders uit. Eenmaal in de WC sprak personeel ons aan, of we nog Ostmarken over hadden. Meenemen het land uit had weinig zin. Buiten de DDR was het niks waard.

Natuurlijk het land zag er keurig aangeharkt uit. De wegen lager er netjes bij. En in de lente bloeiden ook hier de bloemen. Maar als 10-jarige snapte ik dat dit niet het leven was dat veel mensen plezier gaf. 

Dertig jaar geleden zag ik op een studentenkamer aan de Prinsengracht de Schutzwall geslecht worden. Koude rillingen op de rug en tranen biggelden over mijn wangen. “Endlich frei”, juichten de Ossies toen ze massaal de grenzen over gingen en een wereld binnen wandelden die hen jaren lang was ontzegd, de vrijheid tegemoet. En zo voelde dat voor mij ook.

Er zijn momenten in mijn leven die bepalend zijn voor mijn actieve politieke opstelling. De beelden van mijn bezoeken aan het land omgeven door prikkeldraad van mijn kinderjaren tot de Mauerfall zijn diep in mijn geheugen gegrift. Een land waarin het individu wordt opgeofferd aan een staat die voorschrijft hoe mensen moeten leven, daarvan gruwel ik in al mijn vezels.

Wat wil jij worden als je later groot bent? Honderden kinderen waren gisteren in ons dorp op pad om zich te oriënteren op hun toekomst (roefelen). Het antwoord op de vraag kwam ook bij mij aan tafel ter sprake.

En voor de goede orde, van mij hoeven ze niet allemaal burgemeester te worden. Maar het is goed dat ze zien waar een gemeente voor staat. We kunnen voor de komende tijd nog wel wat ambtenaren gebruiken. En die behoefte is er over pakweg tien jaar ook voor de lokale overheid.

Het is fantastisch dat zo veel organisaties en ondernemers in Oegstgeest de deuren hebben geopend voor dit initiatief van de Stichting Roefelen ism uitzendbureau Olympia. Het was de eerste keer. Maar het smaakt naar meer.

Ik kijk uit naar donderdag. Op 31 oktober is de landelijke aftrap voor de campagne ‘Nederland Leest, op kasteel Oud-Poelgeest. Door de inzet van Oegstgeest Marketing (lees: Marjolijn van der Jagt) is dit luisterrijke evenement gekoppeld aan ons dorp. En niet voor niks.

A. Wij zijn een schrijversdorp. Het verhaal gaat dat onze bevolking relatief de meeste scribenten voortbrengt of heeft voort gebracht. En dan heb ik het niet alleen over wetenschappelijke publicaties maar ook over uitgaves van literaire aard. Overigens is ook het aantal lezers op onze geestgrond hoog, als ik de boekhandel of bibliotheek spreek. Met een kanttekening dat in Oegstgeest ook zo’n 1 op 10 inwoners laaggeletterd is en derhalve weinig leest.

B. Duurzaamheid, is dit jaar het thema. Ook dat leeft sterk in ons dorp. Een campagne om het predikaat ‘Fairtrade Gemeente’ te worden staat in de stijgers. En kregen wij een paar jaar geleden niet de gouden glasbak voor de hoeveelheid glas die we apart weten in te zamelen? Dat waren overigens niet louter melkflessen. En duurzaam staat ook voor hergebruik en daar zijn Soek Oegstgeest en het Repair Café mooie voorbeelden van. Maar er is een andere belangrijke reden waarom onze gemeente is geselecteerd voor de landelijke aftrap voor de grootste bibliotheekcampagne van Nederland.

C. In augustus 1959 debuteerde Jan Wolkers in het literaire tijdschrift Tirade als prozaschrijver met Het tillenbeest. Dit verhaal over de diefstal van een marmeren sfinx uit een verlaten 18de-eeuws kasteel aan het einde van de Duitse bezetting, speelt zich af in en rondom Oud-Poelgeest. Bibliotheken door het hele land staan in november in het teken van één van de grootste schrijvers (zeker qua verkochte en gelezen boeken) van de afgelopen vijf decennia. De bibliotheken geven een bloemlezing van natuurverhalen van Jan Wolkers cadeau met als titel ‘Winterbloei’. De bundel is samengesteld en toegelicht door Onno Blom en bevat zowel gepubliceerd als ongepubliceerd werk van Jan Wolkers. Aaf Brandt Corstius schrijft columns bij de teksten van Jan Wolkers en het voorwoord is van Ronald Giphart.

‘Winterbloei’ is overigens de hele maand november verkrijgbaar in de Bibliotheek (zo lang de voorraad strekt) voor leden vanaf 18 jaar, op vertoon van hun bibliotheekpas. Bibliotheekleden kunnen de bundel ook downloaden als e-book via de online Bibliotheek.

Plaats van handeling donderdag is de Drakenzaal. En laat nou juist in die zaal sinds 2016 het Tillenbeest prominent op de schouw te zijn verankerd. En zo ligt heel Nederland vanaf deze week een maand aan de tillen van Wolkers.

Het zit er op: de kustmarathon. Met een bewolkt zonnetje en relatief weinig wind was de tocht vorige week, op papier goed te doen. Maar met de vele trappen, kilometers zand en duin op duin af, blijft het toch een geduchte kuitenbijter. Ik was dan ook best een boel blij toen ik het finishdoek zag naast de kerk van Zoutelande. Na 3 uur 43 minuten en nog wat seconden, kreeg ik een bijzondere handdruk.

De kustmarathon is het grootste sportevenement van Zeeland. Naast hardlopen kan de route ook met een mountainbike en door wandelaars worden afgelegd. Het was dan ook aardig om te zien dat de burgemeester van de gemeente Veere, waartoe ook Zoutelande behoort, alle gefinishte lopers persoonlijk feliciteerde.

Vanmiddag mocht ik een bijzondere Oegstgeestenaar op buitengewone wijze onderscheiden. Mark van der Gaag heeft zich hard gemaakt om de zorg voor mensen met een psychose enorm te verbeteren.

Hij wordt algemeen geprezen als bevlogen onderzoeker, inspirator, verbinder, dwarsligger en groot mens. Onder het mom van goede zorg gaat voor regels en mensen willen normaal leven, veranderde hij de afgelopen 40 jaar fundamenteel de Nederlandse psychiatrie.

Hij begon in 1979 in Endegeest. Hij promoveerde in 1992. Sinds 1993 werkt hij voor GGZ instelling Parnassia. Vanaf 2006 is hij hoogleraar aan de VU in Amsterdam. Vandaag zwaaide hij af met een bijeenkomst in Corpus en gaat met pensioen.

Praten met patiënten was in zeventiger jaren van de vorige eeuw niet de gewoonte. Er werd binnen de muren van de instelling veel geschreeuwd. Met de komst van Van der Gaag kwam daar verandering in. Hij heeft regels en straffen bij Endegeest afgeschaft. De keuken werd open en patiënten kregen zelf de sleutel van hun kamer. Er zat in de pot één soort koffie met melk en heel veel suiker, vertelde van der Gaag. Er kwam koffie en men mocht zelf naar believe melk en/of suiker toevoegen.

Patiënten kregen kortom meer autonomie. Via beloning met aandacht en complimenten kon je gedrag beïnvloeden. Het humaniseren van de zorg is zijn verdienste. Zo min mogelijk dwang en zo min mogelijk verwaarlozing, dat was zijn kredo.

Van der Gaag hield vandaag ook een pleidooi voor thuiszorg. Hij deed dit op ludieke wijze. Patiënt: ‘Ik heb thuis 30 poppen zitten en die hebben mijn aandacht nodig’. Die poppen die gun je toch ook de aandacht, aldus Van der Gaag.

Geroemd werd ook zijn inzet voor vroegsignalering en schaalverkleining. Van der Gaag is als lopende encyclopedie bovendien iemand die kennis graag met anderen deelt. Hij is een drijvende kracht en inspiratie voor mensen om hem heen.

Uit zijn enorme nalatenschap blijkt dat hij voor patiënten met psychotische kwetsbaarheid, veel heeft bereikt. Mensen is veel angst, pijn en verdriet bespaard gebleven. De erkenning is dan ook namens alle patiënten die professor Mark van der Gaag vooruitgang heeft gegeven.

Gedachten uitpluizen, is dankzij de hoogleraar een gevleugeld begrip geworden. Gestart vanaf zijn zolderkamer in Oegstgeest in 2000 met een nieuwsbrief, gaat dit bericht nu maandelijks naar ruim 3600 mensen actief in de psychosezorg. Meekijken kan hier: Www.gedachtenuitpluizen.nl
Namens Zijne Majesteit mocht ik daarom deze markante dorpsgenoot benoemen tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Daarna werd hij uit 200 kelen ontroerend toegezongen. Hij zal worden gemist door collega’s en patiënten. Dat is wel duidelijk. Het is mooi om te zien dat zijn humane werkwijze zo veel naam heeft gemaakt. Een groot aantal bekwame vakmensen staat in zijn voetsporen en stelt de mens achter de stoornis altijd centraal.

Vanmorgen ging ik op een bijzondere manier op reis. Ik werd opgehaald in een oude maar zeer gave VW-bus. Daarin stond mijn koffer al klaar. De ouders Christine Seckel en Christiaan ten Broek namen me mee naar de Gevers-Deutz Terweeschool (kortweg GDT). Bij aankomst stond het plein vol met ruim 300 kinderen.

In het kader van de Kinderboekenweek met het thema ‘Op reis’ kwam ik aan op de GDT. Van lezen word je slim, trapte ik af. Waarna ik de kinderen vroeg wat ze zoal lazen. Aan boeken geen gebrek, kreeg ik de indruk. Met een drone werd het gezelschap vervolgens vastgelegd.
Daarna volgde een rondleiding door de school. De façade is prachtig maar daarachter wordt gewoekerd met de ruimte. Vandaar dat er een plan ligt om de school te vernieuwen. Bij mijn rondgang zag ik ook dat het Leidens Ontzet hier is gevierd. Alle kinderen hebben vorige week op school een hutspotmaaltijd genuttigd. En ik zag mooie epistels aan de wand, waar de bezetting en ontzetting uit 1574 werden beschreven. Dat hebben ze in ieder geval goed gelezen.

Algemeen wordt aangenomen in Oegstgeest dat een relatief groot aantal inwoners zich belangeloos inzet voor de maatschappij. Dan denk ik aan medewerkers van kringloopwinkel SOEK, onze brandweer, taalmaatjes, collectanten en bestuurders bij de sportverenigingen.

Uit de dit jaar gehouden enquête onder bewoners blijkt dat 38 procent van de Oegstgeestenaren aangeeft vrijwilligerswerk te verrichten. Dat aandeel is gelijk aan 2017. Als we dat echter afzetten tegen het landelijk gemiddelde, bijna de helft van de Nederlanders doet vrijwilligerswerk (CBS 2018), dan zou je kunnen stellen dat er in ons dorp nog ruimte is om meer mensen te bereiken om zich belangeloos in te zetten.

Waarom zou je dat doen? Laat ik het dicht bij huis houden. Ik ben fietsmaatje. Iedere twee weken ga ik er een dagdeel op uit om met Rinze, een ommetje te maken. Rinze is 94 en loopt niet zo goed meer. Maar fietsen lukt nog heel aardig. We kletsen onderweg over zijn jeugd in Friesland. En als we langs een nieuwe weg of brug komen dan vertelt Rinze over zijn tijd als ingenieur bij Rijkswaterstaat. We herkennen vogels. Koeien is ook een gedeelde hobby. En in een bos kijken we altijd even naar boven. We genieten van de kruinen van die joekels van bomen.

Ik heb een leuk sociaal leven, opgroeiende kinderen en voldoende werk om zes dagen mee te vullen. Fietsmaatje betekent voor mij een heerlijk uitje in de gezonde buitenlucht. Ik leer van de wijsheid van mijn maatje. Over de ongemakken van het ouder worden. Maar dit kunnen we nog. En daar kijken we iedere keer weer naar uit. Een dag met een gouden randje, zo omschreef mijn vorige maatje onze tochten. Ze is helaas overleden. En ook Rinze is innig dankbaar voor elke dag die we samen rijden. Dat doet me wat. En dat gun ik meer mensen.

Wat me aan het hart gaat is hoe weinig contact veel ouderen in ons dorp hebben. De kinderen wonen vaak niet naast de deur en om hen heen zijn vrijwel alle familie, vrienden en bekenden, minder mobiel of gaan hemelen. Er is een wachtlijst met mensen uit ons dorp zoals Rinze, die graag in de late herfst van hun leven de wind willen voelen en het heerlijk vinden om nog een beetje te bewegen.

Er zijn natuurlijk meer organisaties die een helpend handje kunnen gebruiken. Onlangs reed ik bij de buren langs een bord met een politieagent waarbij een oproep wordt gedaan om vrijwilliger te worden. Afzender is ‘I doe’. Dit is het contactpunt voor vrijwilligerswerk in de Leidse regio. Hier kun je terecht voor vragen over onder andere het vinden van vrijwilligerswerk en trainingen voor vrijwilligers.

Op dinsdag 1 oktober organiseert ‘I doe’ een voorlichtingsmiddag van 14.00 uur tot 16.00 uur in de Volksuniversiteit Oegstgeest (Lange Voort 2u). Ik geef gelijk toe dat de keuze voor de middag potentiële deelnemers kan uitsluiten. Toch doe ik volgaarne de oproep aan mijn lezers die zich nog geen vrijwilliger wanen, om zich https://i-doe.nl/agenda/orientatie-op-vrijwillige-inzet-1-oktober-oegstgeest/ hier aan te melden.

Hopelijk kunnen we dan bij een volgende enquête vaststellen dat meer inwoners van Oegstgeest zich vrijwilliger noemen. En nog belangrijker het is gewoon ontzettend aangenaam om een paar uur in de maand te ontdekken dat er meer is in het leven, dan alles waar je eigen agenda al mee wordt gevuld.

Nota Bene
Ik vergelijk appels met peren. In het onderzoek van CBS uit 2018 ‘Vrijwilligerswerk: activiteiten, duur en motieven’ wordt de populatie vanaf 15 jaar bevraagd. Bij de enquête in Oegstgeest betreft het bewoners vanaf 18 jaar. Bij CBS wordt het begrip ‘vrijwilliger’ ruim gesteld, ‘heeft u zich tenminste één keer per jaar ingezet als vrijwilliger’. In Oegstgeest wordt gevraagd naar de inzet van uren per week. Als we kijken naar de intensiteit van de inzet dan lopen de landelijke cijfers en die van Oegstgeest minder ver uit elkaar.

Is het leuk om burgemeester te zijn? Wat doet nou een gemeente? En wat is het verhaal achter het gemeentehuis? Deze vragen kwamen vanmorgen aan bod bij de ontvangst van de leerlingen van groep 7 en 8 van de Hofdijckschool. In het coalitieprogramma is onder de kop ‘Cultuur, Erfgoed en Monumenten’ vastgelegd dat basisscholen gefaciliteerd worden om het erfgoed van Oegstgeest tot zich te nemen.

De gemeente heeft met de Vereniging Oud Oegstgeest en Stichting Osger een programma samengesteld voor de basisscholen van onze gemeente. Op diverse lokaties worden monumenten in het zonnetje gezet. Vrijwilligers Onno Koerten en Jan Halin begeleiden deze hele week leerlingen van vier basisscholen met lessen en een speurtocht. Dit jaar is de primeur. Als het bevalt wordt het herhaald.

Vanmorgen was het gemeentehuis aan de beurt. En mocht ik ook een rondleiding geven. Naast de historie van het gebouw ‘bestemd tot sanatorium voor zenuwlijders’, kregen de leerlingen ook iets mee van de actuele politiek. Zo hadden ze vragen over de Duikerbrug (wanneer is die weer open voor autoverkeer?) en Bos van Wijckerslooth (waarom is het afgesloten en wanneer weer toegankelijk?).

Vragen die niet toevallig ook speelden bij de commissievergadering gisterenavond in hetzelfde gebouw. Het enthousiasme was af te lezen van de gezichten. Ze vonden het fantastisch om over de gangen te dwalen. En wat is het dan leuk om burgemeester te zijn van een dorp dat dit mede organiseert.